Zagadnienia chronobiologii odkrywane na nowo w medycynie zachodu, w tradycji ajurwedyjskiej stanowią fundament. Ajurweda uczy od stuleci jaki rozkład dnia współpracuje z naszą fizjologią, a jedną z podstawowych zasad ajurwedyjskiego uzdrawiania jest życie w zgodzie z cyklami dobowymi i sezonowymi. Badania z zakresu epigenetyki potwierdzają, że nasz styl życia wpływa na ekspresję genów DNA, warto więc przyjrzeć się swoim codziennym nawykom tworzącym styl życia i otworzyć się na wielowiekową mądrość ajurwedy.
Niewątpliwie, aby zbudować nawyki sprzyjające naszemu samorozwojowi i zdrowiu, musimy pielęgnować uważność w codziennym życiu. Powiedzenie „diabeł tkwi w szczegółach” ma tutaj swoje zastosowanie. Powinniśmy stać się świadomi własnych emocji, doznań, które odczuwamy w ciele, pożywienia które fundujemy sobie na co dzień itd. Często drobne rzeczy, które łatwo przeoczyć są powodem naszego piętrzącego się dyskomfortu w życiu.
Temat cykliczności w ajurwedzie to materiał na książkę, w tym wpisie przybliżę zagadnienie tzw. „zegara ajurwedyjskiego”, czyli tego jakie dosze i o której porze dnia dominują w otoczeniu. To pomoże zaplanować dzień tak, aby działać w zgodzie z naturą, a nie wbrew niej.
Kapha w ciągu dnia (6 rano – 10 rano)
W tym czasie podnoszą się w otoczeniu jakości doszy Kapha. Wschód słońca zasila energią ziemię i wodę, osadza się rosa, a powietrze staje się gęste i ciężkie, często tworząc mgłę. To idealny moment na praktykę asan lub ćwiczenia fizyczne, które będą przeciwdziałać ciężkiej energii Kapha. To również dobry moment na zaplanowanie nadchodzącego dnia, oraz aktywowanie metabolizmu pierwszym lekkim posiłkiem, uważając, aby nie przeciążyć ognia trawiennego (agni), który dopiero zaczyna się rozpalać. Nie jest to dobry czas na nabiał, najlepiej zjeść jakieś zboża (komosę ryżową, owsiankę, jaglankę i najlepiej na ciepło). Ten okres kończy się w połowie drogi między wschodem słońca a południem.
Pitta w ciągu dnia (10.00-14.00)
Gdy słońce wznosi się wyżej na niebie jakość ognia zaczyna dominować nad wodą i ziemią, co oznacza pierwszą fazę pitta w ciągu dnia. Charakteryzuje się to wzrostem ciepła i suchości w atmosferze. Temperatura ciała wzrasta, a my doświadczamy lekkości, witalności, wysokiego poziomu koncentracji. To pora dnia, w której powinniśmy wykonywać najważniejsze zadania dnia, podejmować wyzwania, obywać ważne spotkania i podejmować zdecydowane działania. Powinniśmy również spożywać nasz główny posiłek między 12:00-14:00, kiedy ogień trawienny (agni) jest najsilniejszy, maksymalizując w ten sposób nasze szanse na strawienie i przyswojenie energii sattivicznej z posiłku.
Vata w ciągu dnia (14:00-18:00)
Gdy słońce mija zenit i zaczyna opadać, jakość ognia zmniejsza się i zaczyna dominować element powietrza i eteru. Ziemia mierzy się z regulacją ciepła mijającego dnia, a ciśnienie powietrza zmienia się, tworząc wiatr. Jest to odczuwane w ciele jako wzrost krążenia i aktywności nerwowej. Teraz, gdy intensywność pitty opadła, idealnie byłoby pozwolić sobie na odpoczynek, relaks i przyjemne spędzanie czasu. O tej porze dnia naturalnie czujemy chęć komunikacji i spotkań towarzyskich. To najlepszy czas na ćwiczenia sercowo-naczyniowe lub trening siłowy, ponieważ wzrost krążenia powoduje wzrost siły mięśni. Pod koniec tej fazy idealnie jest spożyć ostatni lekki posiłek, gdy agni jest jeszcze obecne w żołądku. Ten okres kończy się wraz z zachodem słońca.
Kapha w nocy (18.00 – 22.00)
Wraz z zachodem słońca następuje nagły spadek temperatury, ochłodzenie ziemi i uspokojenie wiatru. W ten sposób ponownie zaczynają dominować jakości ziemi i wody. Atmosfera staje się zimniejsza i wilgotniejsza. Jest to faza, która wycisza umysł i ściąga naszą energię w dół do ziemi, do pozycji siedzącej lub półleżącej. W tym czasie powinniśmy pozwolić umysłowi zwrócić się do wewnątrz, zastanowić się nad mijającym dniem i przyswoić sobie doświadczenia. Kapha zwiększa się w organizmie, aby pomóc nam przygotować się do odpoczynku, relaksu i snu. Podczas tej fazy siła trawienia jest zmniejszona, a mięśnie gładkie rozluźnione. Powinniśmy w tym okresie unikać forsownej aktywności umysłowej lub fizycznej, oraz spożywania ciężkich pokarmów. Okres ten kończy się wraz z pierwszą fazą nocy, około godziny 22:00.
Pitta w nocy (22:00 – 2:00)
Początek nocy to druga faza panowania doszy Pitta. Nasila się metabolizm i organizm zaczyna przyswajać pokarm obecny w jelicie cienkim, katalizując tym samym intensywny okres transformacji fizycznej i psychicznej. Po wejściu w głęboki sen, agni odmładza umysł i oczyszcza negatywne emocje. Wszyscy doświadczyliśmy tego wcześniej; możemy iść spać zdenerwowani i źli, ale zawsze budzimy się czując się znacznie lepiej. Nie tylko ajurweda uczy, że najbardziej odżywczy sen to ten między 22:00 a 2:00 w nocy, a ja sama spotkałam się z takim stwierdzeniem, że 2 godziny snu przed północą to jak 4 godziny snu po północy. Są osoby, którym dobrze się pracuje w godzinach nocnej fazy pitta, ponieważ umysł staje się ponownie aktywny i skoncentrowany, ale z perspektywy ajurwedy najlepiej jest w tym okresie spać.
Vata w nocy (od 2:00 do 6:00)
Stopniowo jakości ognia zmniejszają się, ustępując miejsca niezbędnym elementom powietrza i eteru, które przeniosą nas w nowy dzień. Ogólnie rzecz biorąc, vata działa jak naturalny bufor między intensywnym ciepłem pitty a chłodnym bezruchem kapha. Wraz z początkiem tej fazy, transformacyjny sen dobiega końca, a umysł wznosi się w stany lekkiego snu i przytomności umysłu. Niedługo potem lekkość vata przenosi nas z powrotem do stanu przebudzenia. W tej chwili umysł jest lekki i eteryczny. Jest to faza najbardziej sprzyjająca duchowym praktykom modlitwy, medytacji, wizualizacji, artyzmu, ustawiania intencji i afirmacji. Ten okres kończy się wraz ze wschodem słońca. Jeżeli nie przebudzimy się koło godziny 6:00, następna faza (kapha) sprawi, że będzie nam się dużo ciężej wstawało.
Powyższy opis poszczególnych faz przedstawia średnią globalną, gdy długość dnia i nocy jest taka sama, jak zawsze w przypadku osób mieszkających w pobliżu równika lub w czasie równonocy. Jednak we wszystkich innych przypadkach nasza lokalizacja, a także pora roku, wpłyną na długość każdej fazy.
Na przykład zimą typowy polski dzień trwa tylko 6 godzin, co oznacza, że każda faza dnia (od wschodu do zachodu słońca) trwałaby około 2 godziny, a nie 4 godziny. Proporcjonalnie długość nocy jest znacznie dłuższa, a zatem każda faza nocna trwałaby ok. 6 godzin. Każda dosza nadal panuje przez 8 godzin dziennie, ale dokładne czasy przejścia między doszami zależą od długości dnia i nocy.
Przeciwnie, latem długość trzech faz dziennych będzie dłuższa, a faz nocnych krótsza. Dlatego powyższy opis należy traktować umownie i uważnie obserwować zmiany pojawiające się w otoczeniu, oraz to jaki mają na nas wpływ.
Złota zasada ajurwedy to „podobne wzmaga podobne, przeciwne równoważy”. Kiedy czujemy w powietrzu ciężkie jakości kapha, przeciwdziałamy im będąc aktywnymi, a nie ucinając sobie drzemkę itd.
Autorka: Weronika Gawrys
Żródła:
[1] Daniel White: „The Spirit of Ayurveda” 2021 Satya Yoga & Ayurveda.
[2] Vsant Lad: „Ayurveda. Księga domowych środków leczniczych” Wydawnictwo KOS, Katowice 2018.
[3] Dr Kshirsagar Suhas: „Naturalny rytm dobowy. Działaj w zgodzie ze swoim organizmem. Ajurweda dla początkujących” Wydawnictwo Laurum, Warszawa 2019.