W ostatnich latach badania naukowe nad medytacją niezwykle się rozwinęły. Techniki medytacji pozwalają zajrzeć w głąb siebie, doświadczyć zmiany percepcji i głębokiego spokoju umysłu. Praktyka medytacyjna wpływa na zmianę ogólnego wzorca świadomego doświadczania powodując odmienny stan świadomości.[1]
Czym jest medytacja?
Medytacja odnosi się do zestawu technik i praktyk treningu poznawczego, których celem jest monitorowanie i regulowanie uwagi, percepcji, emocji oraz głęboka relaksacja (Fox i Cahn, w przygotowaniu; Tang i in., 2015). Ogólnie rzecz biorąc, obejmuje niereagujące, bezwysiłkowe monitorowanie treści doświadczenia z chwili na chwilę.[2]
Lutz i in. (2015) wskazują, że medytacja może prowadzić do stanu, w którym postrzega się emocje i myśli bez utożsamiania się z nimi. Jest możliwe aby medytujący doświadczali szczególnych stanów świadomości występujących w głębokiej medytacji i stali się
neutralnymi obserwatorami swoich własnych procesów psychologicznych. W badaniu Zima i in. (2020) wykorzystał neuroobrazowanie (EEG i fMRI) do zbadania doświadczonego medytującego z ponad 50 000h praktyki, czasami trwającą do 12h dziennie. Badany rzekomo był w stanie wejść w stan czystej świadomości – lub świadomości wolnej od treści. Podsumowując krótko, autorzy donoszą, że stan ten był zgodny z neuronowymi markerami odłączenia czuciowego i stanem odłączonej świadomości. [3]
Wady i zalety badań nad medytacją?
Badania nad ogólnie pojętą medytacją mają jednak swoje ograniczenia. Jak wykazał Raphaël Millière i inni [4], nie można wskazać jednolitego procesu medytacji. Proces ten różni się w zależności od doświadczenia osoby medytującej, jej cech charakteru czy też rodzaju medytacji. Problem stanowi również zdefiniowanie odmiennej świadomości. Autorzy cytowanego artykułu zwracają uwagę na fakt, że termin self-loss, używany do opisania stanu odmiennej świadomości, może być rozumiany w niejednoznaczny sposób. Jest on również ograniczający i rodzi pytania – czy medytacja FA (Focused Attention), która może polegać m.in. na skupieniu się na swoim oddechu nie będzie już oddzielnym stanem świadomości?
Silną stroną prowadzonych badań jest dostępność dużej próby badawczej – medytacja jest częścią każdej z 5 największych religii świata, a więc próby mogą być zróżnicowane etnicznie. Zaletą jest także użycie neuroobrazowania – dzięki temu oceny aktywności mózgu i klasyfikacja medytacji jako odmiennej świadomości jest wiarygodniejsza.
Praktyczne zastosowanie wiedzy.
Badania pokazują, że doświadczenie odmiennej świadomości pozytywnie wpływa na leczenie depresji i nałogu, wspomaganie opieki paliatywnej, a także na ogólny dobrostan. Możliwym jest także, że jednym z długotrwałych skutków medytacji jest mniejsze
zaangażowanie emocjonalne w przeżywane uczucia czy pojawiające się myśli.[5] Medytacja może swoje zastosowanie na przykład w redukcji stresu związanego z pracą – nawet odsłuchiwanie krótkich medytacji dostępnych w aplikacji na telefon kilkukrotnie w ciągu tygodnia może pomóc w zredukowaniu stresu i wpłynąć na poczucie dobrostanu. [6]
Wnioski z badań.
Po zaznajomieniu się z wynikami badań nad medytacją mogą wysunąć się wnioski i pytania dotyczące tego, czym jest świadomość i czy ingerowanie w nią może powodować zdarzenia niepożądane. Jednakże techniki medytacji dają ogromną nadzieję w leczeniu osób chorych, jak również w codziennym wsparciu dobrostanu psychicznego.
Popularyzacja badań.
Poszukując informacji dotyczących medytacji – można zauważyć rosnącą z roku na rok popularność tego przedmiotu badań w środowisku naukowym. W związku z tym, jesteśmy w stanie spojrzeć na temat medytacji z wielu punktów widzenia. Przysłużyć się temu mogło poszukiwanie niefarmakologicznych form poszerzania percepcji. Praktyka o korzeniach sięgających wschodnich praktyk religijnych ma swoje działanie potwierdzone zarówno wśród Buddyjskich mnichów (Hankey A. 2006), jak i dzieci w wieku szkolnym (Crescentini i inni 2016). Popularyzacja badań, może przysłużyć się polepszeniu jakości życia codziennego, edukacji świadomościowej, jak i być wsparciem w terapiach.
Podsumowanie.
Medytacja jest praktyką, wpływającą na regulację uwagi, emocji i funkcji poznawczych. Ma swoje zastosowanie zarówno, w celach relaksacyjnych jak i terapeutycznych podczas leczenia zaburzeń psychicznych. Głęboką medytacją nazywamy stan, w którym nie dochodzi do utożsamienia się osoby z własnymi myślami i emocjami – pojawiającymi się podczas wyciszenia. Sama praktyka, jej przebieg i wynik jest zależny od osoby, która ją wykonuje. W związku nie jesteśmy w stanie określić jedynej prawidłowej formy jej przebiegu. Pomimo trudności w określeniu, czy medytację zawsze można nazwać odmiennym stanem świadomości – badania pokazują jej pozytywny wpływ na dobrostan.
Autorki:
Maria Kachno, Marta Kasińska, Aleksandra Kosikowska
Źródła:
- Antti Revonsuo, Sakari Kallio i Pilleriin Sikka (2009) Czym jest odmienny stan świadomości?, Psychologia filozoficzna, 22:2, 187-204, DOI: 10.1080/09515080902802850
- Deepeshwar, S., Nagendra, H. R., Rana, B. B., & Visweswaraiah, N. K. (2019). Evolution from four mental states to the highest state of consciousness: A neurophysiological basis of meditation as defined in yoga texts. Progress in brain research, 244, 31–83. https://doi.org/10.1016/bs.pbr.2018.10.029
- Schleim S. (2022). Stable Consciousness? The „Hard Problem” Historically Reconstructed and in Perspective of Neurophenomenological Research on Meditation. Frontiers in psychology, 13, 914322. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.914322
- Millière, R., Carhart-Harris, R. L., Roseman, L., Trautwein, F. M., & Berkovich-Ohana, A. (2018). Psychedelics, Meditation, and Self-Consciousness. Frontiers in psychology, 9, 1475. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01475
- Bostock, S., Crosswell, A. D., Prather, A. A., & Steptoe, A. (2019). Mindfulness on-the-go: Effects of a mindfulness meditation app on work stress and well-being. Journal of occupational health psychology, 24(1), 127–138.
https://doi.org/10.1037/ocp0000118 - Hankey A. (2006). Studies of advanced stages of meditation in the tibetan buddhist and vedic traditions. I: a comparison of general changes. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 3(4), 513–521.
https://doi.org/10.1093/ecam/nel040 - Crescentini, C., Capurso, V., Furlan, S., & Fabbro, F. (2016). Mindfulness-Oriented Meditation for Primary School Children: Effects on Attention and Psychological Well-Being. Frontiers in psychology, 7, 805. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00805