Podstawowymi koncepcjami ajurwedy są:
- Teoria pięciu wielkich elementów (pancha mahabhutas)- czyli elementów, z których składa się wszechświat i wszystko co się w nim znajduje,
- Teoria trzech dosz (tridosa)- czyli reprezentacji tych 5 elementów w ciele,
- Teoria trzech gun (triguna)- czyli pierwotnych cech materii, a także subtelnych energii mentalnych.
Według ajurwedy człowiek to mikrokosmos, który odzwierciedla i współgra z otaczającym go (wszech)światem, makrokosmosem. Podstawowym „budulcem” wszechświata i każdej istoty ludzkiej jest 5 elementów- ziemia, woda, ogień, powietrze i przestrzeń, które stanowią specyficzne kategorie pewnych cech i jakości. Elementów tych nie należy rozpatrywać więc w sensie dosłownym. Wszystko co znajduje się na ziemi posiada swoje właściwości, które można przypisać do jednej z tych pięciu kategorii.
Charakterystyka 5 elementów
PRZESTRZEŃ lub ETER- akasha
Przestrzeń to żywioł wszechprzenikający i wszechobecny. To właśnie z przestrzeni powstają pozostałe cztery żywioły.
Główne cechy przestrzeni to: lekkość, subtelność, miękkość, delikatność, obfitość.
W organizmie eter odpowiada pustym przestrzeniom takim jak nozdrza, jama ustna, brzuch, klatka piersiowa, układ pokarmowy, układ oddechowy oraz komórkom i tkankom.
Przestrzeń jest ośrodkiem dźwięku i ma działanie rozluźniające, otwierające.
POWIETRZE – vayu
Element powietrza jest kluczowy dla każdego żyjącego stworzenia. Bez powietrza nie byłoby życia.
Głowne cechy tego żywiołu to: ruchliwość, suchość, chłód, aktywność.
W organizmie powietrze odpowiada: ruchowi mięśni, płuc i jelit, uderzeniom serca oraz wszystkim ruchom centralnego systemu nerwowego.
Powietrze jest ośrodkiem dotyku i ma działanie poruszające, wysuszające.
OGIEŃ- agni lub tejas
Główne cechy elementu ognia to: gorąco, ostrość, lekkość, przejrzystość.
W organizmie ogień odpowiada za trawienie, metabolizm, temperaturę ciała i procesy myślowe. Ogień kontroluje procesy przemiany materii i systemy enzymatyczne. Odpowiada za uważność, inteligencję, zrozumienie, a także wnioskowanie i kojarzenie faktów.
Ogień jest ośrodkiem wzroku i ma działanie transformujące.
WODA- jala lub apa
Woda to żywioł odżywiający, podtrzymujący życie.
Główne cechy elementu wody to: lepkość, wilgotność, chłód, oleistość, płynność.
W organizmie człowieka odpowiada wszystkim płynom takim jak: krew, pot, mocz, ślina, soki trawienne, płyn mózgowo- rdzeniowy. Przejawia się w błonach śluzowych, plazmie i cytoplazmie.
Woda jest ośrodkiem smaku i ma działanie nawilżające, zmiękczające, wygładzające.
ZIEMIA- prthvi
Ziemia to żywioł ugruntowania, stałości, podstawy.
Główne cechy elementu ziemi to: twardość, ciężkość, stałość, stabilność, powolność.
W organizmie człowieka ziemia odpowiada stałym strukturom takim jak: kości, paznokcie, zęby, ścięgna, mięśnie, skóra, włosy.
Ziemia jest ośrodkiem węchu i ma działanie gruntujące, zagęszczające.
Stosując powyższą charakterystykę możemy opisać wszystko co postrzegamy w świecie, pamiętając, że żywioł ognia niekoniecznie musi wiązać się z ogniskiem, żywioł wody z oceanem a żywioł ziemi z glebą pod stopami.
Np. Pogoda może być deszczowa i zimna (przeważają wtedy elementy wody i ziemi); może być gorąca i sucha (z przewagą ognia i powietrza), a także wietrzna i chłodna (przewaga elementu powietrza i przestrzeni). Silne burze, huragany, susze czy powodzie występują, kiedy kombinacja tych elementów jest niestabilna i chwiejna.
Tak jak w przyrodzie, również w ludzkim organizmie proporcja i równowaga pomiędzy żywiołami są kluczowe dla zachowania harmonii i zdrowia. Jej zaburzenie prowadzi do powstawania chorób (podobnie jak w przyrodzie do powodzi czy huraganów). Każdy z nas ma w sobie cechy wszystkich 5 żywiołów, niemniej w indywidualnych proporcjach, co stanowi o naszej wyjątkowości.
Koncepcja pięciu elementów jest podstawą dla koncepcji trzech dosz, czyli humorów biologicznych, którą opiszemy w kolejnym poście dotyczącym ajurwedy.
Artykuł na podstawie:
[1] David Frawley, Subhash Ranade: „Ajurweda medycyną natury”, a-ajurweda.pl, Kraków 2013.
[2] Vasant Lad: „Ayurveda. Nauka o samoleczeniu, przewodnik praktyczny.” Dom Wydawniczo- Księgarski KOS, Katowice 1997.
[3] www.ajurweda.pl