Koncepcja pięciu elementów przedstawiona w poprzednim tekście dotyczącym ajurwedy (zobacz) jest podstawą dla koncepcji trzech dosz, czyli humorów biologicznych.
Wyróżnia się 3 dosze – Vata, Pitta, Kapha. Są to energie, które wpływają na nasze ciało i nadają mu charakterystyczne właściwości, oddziałują na nasz wygląd i emocje, nie są jednak czymś namacalnym. Są podstawą naszej psychosomatycznej egzystencji.
Koncepcja trzech dosz nie odnosi się jedynie do człowieka, dotyczy właściwie wszystkiego co nas otacza- wszystkich organizmów żywych i środowiska, w którym żyjemy. Trzy dosze przejawiają się również w czasie- w jego cyklach i rytmach, w porach dnia, porach roku i w okresach życia.
Koncepcja trzech dosz jest jedną z fundamentalnych w ajurwedzie. Pomaga nam zrozumieć, jak na nasze zdrowie wpływa zrównoważenie naturalnych sił życiowych, jak natura się w nas przejawia i pracuje. Nasza biologiczna egzystencja to nieustający taniec trzech dosz. W ciągu życia poziom dosz zmienia się, od równowagi po dysharmonię. Te trzy energie determinują warunki wzrostu, starzenia się, zdrowia i choroby.
W tym artykule skupimy się na charakterystyce każdej z dosz, ze szczególnym uwzględnieniem tego jak wyrażają się w organizmie człowieka.
DOSZA VATA
Jest połączeniem elementu powietrza i eteru (i zawiera w sobie jakości obu tych żywiołów).
Mówi się, że VATA to „ta, która porusza”.
To energia akcji, transportu i ruchu. Wszelki ruch w ciele, czy na poziomie umysłu wydarza się dzięki Vata; Kontroluje ona umysł, mowę i myśli. Poczucie jakiejkolwiek potrzeby (wypróżnienia, oddania moczu, ziewania dzieje się poprzez Vata). Cały układ krążenia i oddychania pracuje dzięki tej doszy. Odpowiada ona za przewodzenie impulsów nerwowych, reguluje wyższe funkcje mózgu i rdzenia kręgowego.
Ważną cechą doszy Vata jest zmienność, podobnie jak powietrza, które zyskuje właściwości miejsca w którym się znajduje. Vata ma również działanie wysuszające (np. w jelicie grubym następuje usuwanie wody i w ten sposób osuszanie zbędnych produktów przemiany materii).
Właściwości: lekkość, chłód, suchość, mobilność, aktywność, zmienność.
Najważniejsze funkcje w organizmie człowieka: ruch, oddech, mowa, krążenie, transport pożywienia, wydalanie.
Domem dla tej doszy w ciele człowieka jest region od pępka w dół.
Vata niesie w sobie zalążek 2 pozostałych dosz. Kluczem do utrzymywania ogólnej harmonii jest zadbanie o doszę Vata.
DOSZA PITTA
Jest połączeniem elementu ognia i wody (i zawiera w sobie jakości obu tych żywiołów).
Pitta to „ta, która transformuje”. Odpowiada ona za wszelkie procesy związane z metabolizmem, trawieniem, wchłanianiem, wytwarzaniem hormonów i enzymów. Zarządza ona temperaturą ciała. Widzimy dzięki Pitta (konwersja światła w oku, transofrmacja). Dosza pitta odpowiada również za przetwarzanie i przyswajanie wiedzy i emocji („trawienie mentalne”). Reguluje lęk, niepokój, gniew oraz pożądanie seksualne.
Właściwości: gorąco, oleistość, wilgotność, lekkość.
Najważniejsze funkcje w organizmie człowieka: kontrola czynności metabolicznych, regulacja temperatury, zarządzenie łaknieniem.
Domem dla tej doszy w ciele człowieka jest region od połowy klatki piersiowej do pępka.
DOSZA KAPHA
Jest połączeniem elementu ziemi i wody (i zawiera w sobie jakości obu tych żywiołów).
To „ta, która scala, odżywia”.
Kapha odpowiada za ukształtowanie i podtrzymanie ciała; za nawilżenie i spójność. Jest żródłem wszelkiej wilgoci w ciele (nawilżenie stawów, produkcja śliny). Kapha pomaga goić rany, daje poczucie stabilności, podtrzymuje funkcje zapamiętywania. W sensie psychologicznym odpowiada za uczucie przywiązania, przebaczania i współczucia. Spokój emocjonalny reguluje właśnie dosza Kapha.
Właściwości: zimno, ciężkość, wilgotność, statyczność, miękkość.
Najważniejsze funkcje w organizmie człowieka: nawilżenie, odżywienie, scalanie.
Domem dla tej doszy w ciele człowieka jest region od czubka głowy do połowy klatki piersiowej.
W wielkim uproszczeniu można powiedzieć, że Vata jest ruchem, Pitta transformacją, a Kapha scala te procesy.
Na przykładzie rodziny można powiedzieć, że dosza Vata jest jak matka (opiekunka domu; jeśli matka choruje, cały dom choruje), dosza Pitta jest jak ojciec (żywiciel rodziny, dowodzący), a dosza kapha jest jak dziadek czy babcia (trzyma rodzinę razem).
Dla ogólnej harmonii i zdrowia niezbędna jest równowaga pomiędzy trzema doszami. Kiedy pojawia się jakaś dysproporcja między tymi energiami, pojawia się choroba. Należy pamiętać, że w każdym z nas obecne są wszystkie trzy dosze –vata, pitta, kapha, niemniej w indywidualnych proporcjach. Nasz niepowtarzalny rozkład i proporcje dosz jest ustanawiany w chwili poczęcia i nie zmienia się w ciągu naszego życia, jest to nasze PRAKRITI. Więcej o prakriti i poszczególnych typach konstytucji napiszemy w kolejnym artykule dotyczącym ajurwedy.
Autorka: Weronika Gawrys
Artykuł na podstawie:
[1] David Frawley, Subhash Ranade: „Ajurweda medycyną natury”, a-ajurweda.pl, Kraków 2013.
[2] Vasant Lad: „Ayurveda. Nauka o samoleczeniu, przewodnik praktyczny.” Dom Wydawniczo- Księgarski KOS, Katowice 1997.